Ma’naviyat va ma’rifat darsi

O‘zbek ayollari o‘zining matonati, sabr-toqati, metin irodasi-yu mislsiz jasorati bilan hamisha mavqeyini sarbaland ushlagan. Mamlakatimiz xotin-qizlari tarixning turli davrlarida, suronli yillarida, har xil qiyinchilik va jang-u jadallarda ham matonat va jasorat namunasini ko‘rsatgan. Bunga moziy ham guvoh. Masalan, olis tarix sahifalaridan joy olgan massagetlar malikasi To‘maris miloddan avvalgi 529-yilda Ahamoniylar podshohi Kir II ni jang maydonida yengishning uddasidan chiqqan edi.

Qadimgi yunon tarixchisi Gerodotning «Tarix» asarida yozilishicha, Ahamoniylar davlati asoschisi Kir II Turonga bostirib kirganida, massagetlar Amudaryo (Araks) bo‘ylari va Qizilqumda yashashgan. To‘maris massagetlar podshosining xotini bo‘lib, u eri­ning vafotidan so‘ng davlatni boshqargan. Erondan kelgan bosqinchilar qo‘shini va massagetlar o‘rtasida shiddatli janglar bo‘lgan. Forslar hiy­la yo‘li bilan To‘marisning o‘g‘li Spargalis (Siparangiz)ni asir olishganda, or-nomusga chiday olmagan Spargalis o‘zini o‘ldirgan. To‘maris o‘g‘li­ning halokatidan esankirab qolmay, ikki o‘rtada ayovsiz jang bo‘lgan. Fors qo‘shinlari­ning asosiy qismi, jumladan, Kir II ham jang maydonida halok bo‘lgan. To‘marisning jasorati va harbiy-siyosiy faoliyati to‘g‘risida xalq dostonlari yaratildi, jangnoma va rivo­yatlar to‘qildi.

Yana bir misol, Qo‘qon xoni Umar­xonning turmush o‘rtog‘i, o‘zbek mumtoz ada­biyotining yorqin vakilasi, «Komila» va «Maknuna» taxalluslari bilan ijod qilgan Nodira (Mohlaroyim)dir. 1822-yilda Umarxon vafot etgach, uning o‘g‘li 14 yoshli Muhammad Alixon (Ma’dali­xon) taxtga ko‘tariladi. Lekin davlatni asosan Nodiraning o‘zi idora qiladi. U madaniyat va san’atni rivojlantirishga intildi. Qo‘qonda yirik adabiy muhit vujudga keldi. Bozor-u rastalar, masjid-u madrasa­lar, karvonsaroylar qurilishiga e’tibor berildi. Go‘ristoni kalondagi Madrasayi Chalpak, Taqagarlik rastasidagi Mohlaroyim madrasasini bino ettirgan.

Anglaganingizdek, o‘zbek ayollari hatto davlatni idora qilishdek mas’uliyatli vazifalarda ham jonbozlik ko‘rsata olgan. Bu nozik xilqat vakilalarining har qanday ishga mas’uliyati ikki karra kuchli­ligini, qayerda bo‘lmasin, o‘z vazifasini ortig‘i bilan bajara olishiga yaqqol dalildir.

Ayni damda jamiyatda xotin-qizlarning o‘rni beqi­yos. Fidoyiligi, qobiliyati bilan barchani hayratga solayotgan ayollar safi esa muttasil ra­vishda kengayib bormoqda. Xotin-qizlarning davlat boshqaruvidagi o‘rni va ta’sirini oshirish so‘nggi yillarda barcha davlat dasturlarining ustuvor yo‘nalishlari sifatida kiritib borilmoqda. Mustaqillik yillarida xotin-qizlarga e’tibor davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. Oila kodeksida turmushda, oilaviy munosabatlarda ayollarning erkaklar bilan teng huquqli ekani, oila davlat tomonidan muhofaza etilishi o‘z aksini topgan.

Shu vaqtga qadar ayollar huquqi himoyalangan ko‘plab qonun hujjatlari qabul qilindi. Ayniqsa, xotin-qizlarimizni ish bilan ta’minlash, tabdirkorlik qilishlariga erkinlik berish, rag‘batlantirish borasida sezilarli ishlarni kuzatish mumkin. Bugungi kunda xotin-qizlar minglab yillar davomida umuman ko‘rmagan va guvohi bo‘lmagan, orzu-intilishlarining mazmun-mohiyatiga aylangan siyosiy huquqlarga hech qanday to‘siqlarsiz erishmoqdalar. Ularga nisbatan qarashlarning tubdan o‘zgargani va endi nafaqat oilaviy hayot, balki davlat va jamiyat hayotida ayollar hamda erkaklarning maqomi ham tenglashgani diqqatga sazovordir.

Prezidentimizning ayollarni, onalarni hayotdan rozi qilish ustuvor jihat ekanligini ta’kidlagani ham bejiz emas: «Biz erkin va farovon, demokratik, dunyoga ochiq mamlakatni barpo etishda butun xalqimiz qatori xotin-qizlarimiz ham beqiyos hissa qo‘shayotganini albatta yuksak qadrlaymiz. O‘zbekistonda qanday qonun va qarorlarni qabul qilmaylik, qanday islohotlarni hayotga joriy etmaylik, davlat rahbari sifatida mening ko‘z o‘ngimda avvalo munis onalarimiz, mehribon opa-singillarimiz siymosi, ularning dard-u tashvishlari turadi. Oila tayanchi, jamiyat ustuni bo‘lgan ona­larimiz, ayollarimiz hayotdan rozi bo‘lsa, butun xalqimiz hayotdan rozi bo‘ladi. Xalq rozi bo‘lsa, Yaratganimiz ham bizdan rozi bo‘ladi!»

Ming yillar davomida har qaysi jamiyatning madaniy darajasi va ma’naviy barkamolligi ham ayollarga bo‘lgan munosabat bilan belgi­langan. Ayolni e’zozlash, unga ehtirom ko‘rsatish Sharq xalqlariga, jumladan, o‘zbek xalqiga xos xususiyatdir. Muborak hadisi sharifda kel­tirilgan «Jannat onalar oyog‘i ostidadur», «Avval onangizga, yana onangizga va yana onangizga, so‘ngra otangizga yaxshilik qiling», degan benazir so‘zlarda ham ana shu adoqsiz ehtirom namoyon bo‘lib turibdi. Millat ayollarni nechog‘lik ulug‘lasa, uning o‘zi ham shunchalik ulug‘lanadi.

Zamonaviy ayol deganda, birinchi navbatda, oliy ma’lumotga ega, dunyoqarashi keng, iqtisodiy jihatdan mustaqil, ma’naviyati yuksak, faol rahbar yoki xodim, barkamol avlodni tarbiyalaydigan mehribon ona, hurmat-ehtiromga sazovor ayol, saranjom-sarishta bekani ko‘z oldimizga keltiramiz. Bunday ayol­ning munosib ijtimoiy-siyosiy maqomini ta’minlash mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlarning tub maqsadidir.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining yordamchisi Saida Mirziyoyeva BMT va boshqa nufuzli tashkilot­larning minbarlarida ta’lim, sog‘liqni saqlash masalalari hamda boshqa ko‘plab

glo­bal muammolar haqida bong urayotganligi, O‘zbekis­ton Oliy Majlisi Senati raisi Tanzila Norboyevaning na­munali faoliyati, yoshlar, bola huquqlari bo‘yicha ayol rahbarlarning yetakchilik qobiliyati e’tirof etilayotganligi yangi O‘zbe­kis­tonda ayollarga e’tibor yuksak darajaga chiqayotganligidan dalolat beradi.

Yurtimizda gender tengli­gini ta’minlashga qaratilgan ishlar samarasi, o‘z navbatida xotin-qizlarga bildirilayotgan ishonch, desak, adashmagan bo‘lamiz. Bir so‘z bilan aytganda, xotin-qizlar hamisha davlat e’tiborida, e’zoz-u ardog‘ida. Chunki ayol o‘zini baxtli his qilsa, jamiyat baxtli bo‘ladi, oilada ma’naviy muhit barqarorligi ta’minlanadi!

Abror POYONOV,

o‘z muxbirimiz.